COP30 bukatu berri da Bélemen, Brasilen. EHBaik uste du oinarrizkoak diren hainbat helburu azken deklarazioan ez egotea arduragabea eta ulertezina dela, eta batez ere finantzamendu klimatikorako edota energia fosilen irteerarako bide-orririk ez izatea, Dubaiko COP28an aipatua izan zenean. Atsekabe sakona izan arren, EHBaik Trantsizio Justu baterako Mekanismoa plantan ezarri izana azpimarratzen du, jendarte zibilak aldarrikatutako nahia eta amaierako adierazpenean nagusitutakoa. Finantzamenduek adierazpenak jarraitu beharko dituzte, baina EHBaik desafio klimatikoari aurre egiteko elementu gakoa izango dela pentsatzen du, zeinetan inspiratu gaitezkeen Euskal Herriko metamorfosi ekologikoa lortzeko.
Parisko Akordioko helburuak ez dira oraindik beteak izan
Orain dela hamar urte Parisko Akordioek lurraren batezbesteko tenperaturaren igoera 2°C azpitik geratzea zuten helburu, ahalaz 1,5°C gainditu gabe. Ez dirudi helburu hori lortuko dugunik, izan ere, egungo bideek 2,3-2,5°C arteko beroketara garamatza. Parisko Akordioen lorpen bakarra +4°C-ra garamatzan norantza murriztea da, ordea hori ez da aski eta gobernuen erantzukizuna absolutua da.
Antzeko egiaztapena egin daiteke Ipar Euskal Herrian, non helburu zifratuak proposatu zituzten Klima Planak eta Mugikortasun Planak, 2021 eta 2022 urteetan onartuak. Helburu horiekin alderatuta, behera egin dugu. Klima Planaren erdibideko bilanak gure emisioen beherakada bat erakusten du, baina ez da aski, batez ere energiari dagokionez. Gauza berdina gertatzen da mugikortasunarekin, garraio publikoen erabileraren aitzinatzeak ez duelako mugikortasun goxoen jaitsiera kezkagarria konpentsatzen, eta batez ere autoaren erabileraren hazkundea biztanleriaren hazkundea baino handiagoa delako.
Nahiz eta tresna interesgarriak sortu, Trantsizio energetikoaren eta planifikazio ekologikoaren idazkaritza bezala, ez dugu finkatutako helburuak betetzea lortzen. Beherakada hau are deigarriagoa da, beroketa klimatikoaren eragina geroz eta agerikoa baita Euskal Herrian: klima aldaketak sortutako zaurgarritasunari buruzko Elkargoko azken diagnostikoak gure ekonomia, laborantza, eraikinak eta baita gure antolakuntza soziala ere hemendik 2050era bortizki hunkituak izango direla erakusten du.
Lurraldeko beherakada horren arrazoiak mundu mailan ikusten diren berdinak dira: energia fosilengan daukagun menpekotasuna eta inplikazio ekonomiko eta sozialak, luzaz gutxietsiak. Modelo energetikoz errazago aldatzea zailago egiten dute lanpostu gehiegi petrolioaren menpeko egotea, edota jende gehiegik ez izatea autoa erabiltzea ez den beste aterabiderik. Egin beharreko aldaketa sakona da eta kuraiaz eta arduraz jokatzea eskatzen du.
Haatik, aitzin-pausu nabarmena: Trantsizio Justu baterako Mekanismoa, Euskal Herrian ere inspirazio iturri gisa
Arrazoi horiengatik EHBaik pozez hartzen du Trantsizio Justu baterako Mekanismoa COP30-ean zehar onartu izana. Hastapenean, mekanismo hau sektoreko sindikatuek bultzatu zuten, trantsizio ekologikoarengatik gehien mehatxatuak zirenak, hau da energia eta kimika alorreko langileek, zeinek lagunduak eta konpentsatuak izan nahi zuten jarduera iraunkorrago baterantz eboluzionatzeko.
Orokorrean, trantsizio ekologikoa desberdintasunen murrizteekin batera doa eta zaurgarrienek datorren jendartearen aldaketen kostuak ez ditzatela ordaindu bilatzen du.
Hori da, hain zuzen ere, EHBaik Ipar Euskal Herrian trantsizio ekologikoan lanean jarduteko diharduen izpiritua. Energia fosilekiko dugun menpekotasunetik libratzeko, menpekotasun horien irismena aztertu behar dugu eta gehien hunkitzen dituen sektoreen trantsizioan lagundu. Autoen erabilera murrizteko mugikortasun beharrak murriztu behar ditugu eta garraio alternatiboak eskaintzeko gai izan.
Euskal Herrian ere Trantsizio Justu baterako Mekanismoa behar dugu. Helburu amankomun nagusi honek aktore guztien energia eta ekarpenak federatzea eskatzen du, eta zehazkiago jendarte zibilarena. Elkargoko gobernantza modeloak bilakaera bat behar du dinamika honen katalizatzaile izan nahi badu eta Euskal Herriak konpetentziak behar ditu, batez ere gai sozial eta fiskalitate ekologikoen kudeaketan, apustu hori lortzeko aukera guztiak izan ditzan eta Klima Planaren berrikusketa anbiziotsu eta erreala proposatu ahal izateko, egungo plana 2027 arte baitoa.
Egungo tresnekin egoera hobetu dezakegu dagoeneko, jendarte zibilak proposatutakoak entzunez. Herriko eta elkargoko bozen hurbiltzearekin, EHBaik uste du benetan Ipar Euskal Herriko biztanleriaren geroagatik kezkatzen den edozein zerrendak ezin dituela trantsizio ekologiko eta sozialeko helburuak ukatu.