Europako Pleita Gunea (EPG) Mugerreko hezeguneetan zabaltzeko proiektuak talka egiten du lehentasunezko hezeguneen artifizializazioa salatzen duten elkarte ekologisten eta herritarren aurkakotasunarekin. Euskal Hirigune Elkargoak eta Mugerreko Herriko Etxeak, berriz, uste dute hedatze proiektu hori ezinbestekoa dela trenbidearen zamarentzat eta aktibitate ekonomikoarentzat. EHBairen iritziz, auzi hau enblematikoa da, heldu diren urteetan gero eta gehiago ukanen ditugun dilemei erreparatuz gero. Adierazpen honen bidez, gai honi buruz dugun gogoeta eta jarrera plazaratu nahi dugu.
Apustu hirukoitz bati egin behar diogu aurre:
1) Trantsizio ekologikoaren inguruan kolektiboki hartu ditugun engaiamenduekiko koherentziaren beharra, bereziki 2021ean Lurraldeko Klima Aire Energia Planaren (LKAEP) onarpena kontuan hartzen badugu.
Oroitaraz dezagun LKAEP 2021eko ekainaren 19an onartua izan zela, bozen %98 baino gehiagorekin: engaiamendu horiek betetzea, beraz, garapen proiektu berri orori begira bermatu behar da. EPGaren hedatze proiektuak ez du Klima Planean hartuak izan diren engaiamenduekiko bermerik segurtatzen:
• EPGaren hedatzeak bioaniztasunean duen eraginagatik SEPAk aurkeztu indargabetze eskaera, interes publiko handikotzat aitortua izan arren, Natura Babesteko Kontseilu Nazionalaren (NBKN) kontrako iritzia jaso du. Azken honen gomendioei emandako erantzunetan oinarriturik, Euskal Hirigune Elkargoak emanak, prefetak salbuespen hori eman du (NBKNri berriz galdetu gabe).
• Ez dakigu karbono biltegiratzeari buruz iragarri bidean gauden, ez eta ere EPGaren hedatze proiektuak nola eraginen lukeen.
• Ez dirudi ENOVIS enpresaren inplantaziorako alternatiba baten posibilitatea aztertu ote den (adibidez, Salines ondoko lekua, jadanik artifizializatua dena).
2) Garapen ekonomikoa, jasangarriago eta sozialki bidezkoagoa izanen den lurralde-trantsizioko proiektu zabalago batean integratzeko beharra, Euskal Herria etorkizuneko apustuetarako presta dezan, ahulago bihurtu beharrean.
EPGa ezarria den ZADaren perimetroa (gero ZAC gisa ezagutua) 1974an trazatua izan zen. EPGaren baimena ematen zuen «Uraren Legea» prefekturaren erabakia, berriz, 2000 urtekoa da. Zaila da horretan oinarritzea gure garaiko erronken araberako garapen ekonomikoaren politika defendatzeko.
• Akitania Berria Eskualdeak eskatu AcclimaTerra txosten zientifikoak uholde ordoki handiak plantan ezartzea iradokitzen du. EGParen hedatze proiektuak hezeguneak kentzea aurreikusten duela eta 2000ko «Uraren Legea» aginduan berotze globalaren ondorioak ez direla kontuan hartzen ikusirik, abian den eragin azterketaren emaitzak erabakigarriak izanen dira. Arduragabea da lanak ikerketa honen emaitzak aitzin hastea.
• Proiektuak gainazalen artifizializatzea dakar eta, beraz, Zero Artifizializazio Garbia (ZAN) helburuari lotuak diren artifizializazio kuotetan ondorioak ditu. Hiri garapena ez da gehiago lur aukeren arabera egin behar, lurraldeen arteko lehia logika batean. ZANen obratzeak, aldiz, lankidetza behar du eta izpiritu horrek gidatu behar du idazte bidean den SCOTa, barnealdearen aldeko berroreka ekonomikorako aukera hori baliatzeko. EHBairen ustez, EPGaren hedapena bezalako proiektu bat Euskal Herri mailan eztabaidatu behar da.
• Enovis-en ezartzeak enplegu iturri bat eta garapen ekonomiko bat suposatuko luke. Argudio sendoak dira, eta serioski kontuan hartu beharrekoak: kalitatezko enplegu bat garatzea apustu nagusia da, bistan da. Baina Enovisen instalazioa leku alternatibo batean kokatzea aztertu beharko litzateke. Era berean, aurreikusitako onura ekonomikoak eta humanoak zehaztu beharko lirateke, eta kanpokotasun negatiboen kostuei begira jarri, instalazioa hezegunean egiten bada. Izan ere, epe laburreko irabazi ekonomikoak epe laburrean amildegi finantzarioak izan daitezke kolektibitatearentzat eta biztanleentzat.
• Mugerreko auzapezak hezeguneak artifizializatzeari uko eginen balio, horrek eragin onuragarria ukanen luke Euskal Herriarentzat, baina herriarentzat irabazi gabeko zerbait litzateke. Izan ere, egungo sistemak artifizializaziora bultzatzen du. Horregatik, EHBaik Ipar Euskal Herriarentzat fiskalitate ekologikoa kudeatzeko eskumena aldarrikatzen du, lurralde eta sozial mailan oinarrituriko trantsizio ekologiko baten alde, konpentsazio eta birbanaketa neurriak plantan ezartzeko.
• Oro har, negutegi-efektuko gasen isurpena eta biodibertsitatea atxikitzeko engaiamenduak errespetatzen dituen politikaren onurak, epe ertain eta laburrera, itzelak dira ekintza ezaren politikaren aitzinean, batez ere egokitzeko manerarik izanen ez duten biztanle behartsuenentzat. Sektore batzuk ezinbestean pairatuko dute, ekonomiaren birbideratzearen ondorioz. Bideratze horren ondorioak aitzinatu behar dira, eta ukituak diren sektoreetako langileen laguntza absolutuki ezarri behar da. EHBaik ere beharrezkoak diren eskumenak aldarrikatzen ditu jokoan izanen den lurralde mailako trantsizioan formakuntzaren palanka osoki mobilizatu ahal izateko.
3) Gobernantzaren desafioa. EPGaren hedatze proiektuak planteatzen dituen auziak beste manera anitzetan aurkituko ditugu heldu diren urteetan: uraren inguruko erabilerari buruzko gatazkak, energia berriztagarrien hedapenaren ingurumen inpaktuak eta abar.
Gizartea gai horietan ez urratzea nahi badugu, aitzinamenduarekin jokatu behar diegu, eta batez ere interes kontrajarrien arteko arbitrajeak egiten ikasi. Maleruski, ez da horrela izan proiektu honetan.
• Euskal Hirigune Elkargoko Kontseilu exekutibo eta kontseilu iraunkorraren artean eztabaida eta deliberoak izan badira ere, ez da bilkura publikorik izan instituzioen iniziatibaz. Antolatzeko baimena «bide elektronikoko parte hartze publikoaren» prozedura baten ondotik egina izan da, baina ez du eztabaidarik ahalbidetu.
• Zaila da proiektu honi buruz iritzi argi bat uakitea, oso informazio guti baitugu. EHBairen ustez, jendarte zibilari aukera eman beharko litzaioke gai horien jarraipenean instituzioekin batera parte hartzeko.
Erreserba horiek kontuan harturik, honakoa da EHBairen posizioa:
• Gaur egun ditugun elementuak ikusirik, ez dugu proiektu osoa sustengatzen, lur artifizializazio bat suposatzen baitu, zati bat (Enovis) lehentasunezko hezegunean delarik.
• Enovis beste gune batean ezartzeko aukerari buruzko ikerketa sakon bat eskatzen dugu.
• Garraioaren deskarbonizazioaren ezinbesteko xedea lukeen trenbideko pleita proiektua sustengatzen dugu, betiere uholde eta ingurumen azterketak bururatuz eta baimen administratibo baimenen lortzeko baldintzekin, bereziki bigarren faserako.
• Gaiari buruzko eztabaida garden bat antolatu behar dela uste dugu, jendarte zibilak bere proposamenak garatzeko aukera izan dezan.