Ura, zaindu beharreko ondarea
Laister ezingo dugu gehiago esan Euskal Herriaren paisaiak berdeak direnik… Azken urteetan bizitako udek memoria kolektiboa markatu dute: Xiberta oihaneko suteak, iazko berote handiak eta gure ekosistemak jasaten dituen ondorio kezkagarriak. Horrek, gure ohiturak eta ura kudeatzeko era aldatu behar ditugula erratera eramaten gaitu.
Arazora iturburutik konpondu
Joan den martxoan Euskal Elkargoak eramandako azterketa bati esker, aldaketa klimatikoari aurre egiteko urratsa zeintzuk ziren zehaztu ahal izan ziren. Hemendik eta 2040era, ipar Euskal Herriak bere iturburuen %30a galduko duela aurreikusten da. Oroitarazi behar da, iaz, barnekaldeko herri ainitz ur gabe gelditu zirela eta ura banatzeko kamioiak behar izan zirela. Aldaketaren urgentzia hor dugu!
Eramandako azterketak, martxan jarri beharreko pista batzuk azaltzen dira:
- igatuak diren odien konpontzea ( “60 milioi kontsumitzaile” elkartearen arabera, 5 litrotik 1 ez da txorrotara iristen);
- deia erabilia izan den ura erabiltzea ureztatzearentzat;
- sare desberdinak konektatu eta biltegi kopurua handitu;
- metrokubikoaren prezio emendatu erabilera txarra ekiditzeko.
Ipar Euskal Herrian, biztanleek kontsumitzen dute uraren %75a. Beste %25a, industria eta laborantza sektorearen gain da.
Galdezkatzen gaituen idorte plana
2022a, inoiz ezagutu ez diren beroteak bizi izan ditugu. 2023an, egoera errepikatzearen harriskua dago. Alta, hau jakinik ere, Frantses gobernua ez da desafio klimatikoari aurre egiteko gaitasunean.
Iaz, laborari asko egon dira ur eskasian. Hori dela eta Pirineo Atlantikoak, laborantza idortearen zorigaitza estatutua izan du.
ELBk EHBairi jakinarazi dionez, zorigaitz honek kolpatu dituen laborari guziek ez dituzte kalte ordainak eskuratu. Jakin behar da, etxalde ainitz, laguntza horretatik bazterturik gelditu direla. Ipar Euskal Herriaren kasuan, %20 eta 30 etxalde bitarte dira eta gehienak, Iholdi-Oztibarre eta Garazi-Baigorri eskualdean kokatzen dira zein Xiberoan. Alta, ukaezina da laborantza sektoreak idortearen kalteak jasan dituela.
Frantses gobernuaren iniziatiba txarra ez den arren, metodologia arazoak dituzte. Kalte-ordainaren kalkulua ez da esplikatua izan, inguruko etxaldeen arteko ezberdintasunak sortuz, inpaktuak jasan dituzten pertsonen ulertezintasun eta frustrazio sentimendua are gehiago elikatzen dutenak.
Txalogarria den iniziatiba
Gamarteko auzapeza eta laboraria den Jean-Michel Bicain-ek, laborantza sektorea eta instituzioak batzeko iniziatiba hartu du. Argiki esateko, Pirineo Atlantikoetako prefeta interpelatu du. Gamarte, 11 laborarietarik 9k ez dute gorago aipatutako laguntza eskuratu.
Jean Michelek orduan, bere herriko laborari guziak bildu zituen elkarren arteko sustengua sustatzeko eta problematika arlo administratibora igoarazteko.
Garazi Baigorriko poloko 30 auzapezek izenpeturiko gutuna helarazio dio, kalte ordainak eskatzen dituen dosierrak ber aztertu ditzan, idorteak, laborari guziak gogorki kolpatua dituelako.
Gutun horrek bide egin du eta Euskal Elkargoko polo desberdinetara iritsi da. EHBaiko hautetsiek, gutun horren hedaketan lagundu dute. Honek, argian uzten du laborariak laguntzeko dagoen pundu amankomuna.
Eta orain?
Maiatzaren 15an, 70 hautetsik bat egin dute ELBk luzatutako deialdiarekin. Lurraldeetako eta Itsasoko Departamentuan (DDTM) baliabideak aurkezteak Frantziako administrazioaren aurrean ezer ez uzteko irakurritako langileen zehaztapena sinbolizatzen du.
Nekezia handiak dira Parisen hartutako erabakiak, Euskal Herrira iristeko. Bi hilabete pasa dira lehen mobilizazioa iragan zenetik eta oraindik gauzak aitzinatu gabe dira. Egoera honekin bukatu behar dugu.
Gure herriak burujabetza gehiago behar du. Horrek soilik ahalbidetuko du aterabide errealak fite gauzatzea. Tokiko laborantzak instituzio berezi bat behar du, politika publikoak pilotatuko dituena eta Europako edo hexagonoko politikak tokiko errealitatera egokituko dituena.